نقد مسئله شر به کمک آیاتی از قرآن
یکی از مواردی که در فلسفه به عنوان برهان برای رد وجود خدا استفاده می شود مسئله شر است. این برهان می گوید چون در جهان شروری وجود دارد بنابراین امکان آن وجود ندارد که یک خداوند عالم، قادر و خیر مطلق وجود داشته باشد. مسئله شر به یکسری بحث های فلسفی میان علما محدود نشده و یک بحث جدی میان عامه مردم نیز در مورد آن وجود دارد. با بروز فجایعی مانند زلزله،سیل، آتش سوزی و ... خداناباوران این پرسش را از باورمندان می پرسند پس خدای شما در این لحظه کجا بود؟
در جواب به مسئله شر فیلسوفان زیادی دست به قلم شده اند و جواب هایی را ارائه کرده اند و در مقابل ناباوران نیز این جواب ها را به نقد کشیده اند. ما در این مقاله قصد داریم ببینیم اصلا قرآن به این موضوع پرداخته است و اگر پرداخته چه جوابی به آن داده است.
یکی از آیاتی که به نظر من می تواند مرتبط با مسئله شر باشد این آیه است که هیچ مصیبتی به شما نمی رسد مگر به دلیل عملی که خودتان انجام داده اید و خداوند از بسیاری از این کارهای شما در می گذرد.
با دقت در این آیه ما متوجه می شویم اتفاقات بد یا همان شروری که به سرمان می آید به دلیل کارهای اشتباهی است که خودمان انجام داده ایم.
برخی افراد وقتی این آیه را می خوانند یکسری تفاسیری از آن ارائه می دهند که به نظر نمی آید درست باشد. در این تفاسیر مصیبت ها را نتیجه گناهان نا مرتبط مانند بی حجابی یا بی نمازی و ... عنوان می کنند.
اما باید بگویم که تفسیر بهتر آیه مانند قانون علت و معلول است. شما اگر خانه محکمی بسازید آن لرزاندن زلزله نمی تواند برایتان شر باشد.
اگر مسائل بهداشتی را رعایت کنی شر بیماری کرونا به شما نخواهد رسید. البته بسیاری از شرور به دلیل اشتباهات جمعی که مردم مرتکب می شوند اتفاق می افتد.
اما نکته اصلی که در این مورد وجود دارد این است که انسان ها اگر اعمال درستی انجام دهند این اتفاقات به معنی شرور نخواهد بود. یک همت جمعی در جهان اگر اتفاق بیفتد گرسنه ای وجود نخواهد داشت.
و جواب برهان شر را می توانیم از همینجا الهام بگیریم که یک خداوند عالم، قادر و خیر به انسان مختاری که آفریده است این فرصت را می دهد تا با توان خود به پیش برود و اتفاقاتی را که موجب شرور می شوند را خنثی کند.
این فرصت برطرف کردن شرور توسط خود انسان آنقدر با ارزش است که خداوند اجازه دهد شرور به دلیل خطاهای انسانی قبلی اتفاق بیفتد تا مردم با دیدن این درد و رنج ها به خودشان بیایند و تلاش بیشتری کنند.
شاید بتوان گفت مهم ترین انگیزه بشری برای تلاش بیشتر این درد و رنجی است که در صورت عدم تلاش متوجه او خواهد شد.
اگر درد گرسنگی نباشد ممکن است کسی کشاورزی نکند و نسل بر منقرض شود که قطعا آن شر بزرگتری خواهد بود.
و البته باید توجه داشته باشیم که بزرگترین و سخت ترین رنج می تواند بیکاری باشد و طبیعت بشر به گونه ای است که اگر کار مفیدی انجام ندهد خیلی زود فرسوده خواهد شد.
این موضوع را از آیه دیگری از قرآن هم می توان نتیجه گرفت که می فرماید چیزی جز سعی و تلاش برای انسان نیست و سعی و تلاشش را به زودی می بیند. این آیه گرچه اشاره به قیامت دارد اما یک اصل مهم در مورد همین دنیا هم محسوب می شود که ما به این باور برسیم که اگر تلاشی نکنیم به نتیجه درستی نخواهیم رسید و آیه دیگر اینکه خدا سرنوشت قومی را تغییر نمی دهد مگر اینکه آنها خودشان را تغییر دهند.
بنابراین اگر هر جامعه ای به سعی و تلاش رو بیاورد و کمک به افراد نیازمند را رویه خود کند از مصیبت ها و شرور در دنیا در امان خواهد بود.
به خاطر همین است که در قرآن کریم عمل به آموزه های کتاب های آسمانی تورات، انجیل و قرآن را مایه فراوانی نعمت دانسته است. کسی که بخواهد به قرآن عمل کند در مرتبه اول باید سعی و تلاش خود را برای آبادانی خانه و مملکت خویش زیاد کند.
امیدوارم مطالبی که گفتم کمکی به حل مسئله شر کرده باشد. یاد این جمله هلاکویی افتادم که مردم اگر به بهشتی که گفته می شود بروند در کمتر از شش ماه خودکشی خواهند کرد و آدمی نیاز به چالش دارد تا روح و روان سالمی داشته باشد. این سخن گرچه ممکن است از شناخت کم ما نسبت به جهان آخرت نشات گرفته باشد اما به خوبی این مسئله را واضح می کند که یک جهان خوب باید دارای چالش یا شروری باشد.
با توجه به مطالبی که گفته شد وجود شر در جهان هستی با وجود خداوند تعارضی ندارد. برای مطالعه بیشتر در زمینه شر توصیه می کنم درسگفتارها و سخنرانی های آرش نراقی را مطالعه کنید یا بشنوید.
