بررسی ادعای تحریف در آیه تبلیغ (ابلاغ)

با موضوع بررسی ادعای تحریف در آیه تبلیغ (ابلاغ) در خدمتتان هستم.

موضوع عدم تحریف قرآن از دیدگاه نهج البلاغه رو قبلا در چند جلسه مفصل مورد بررسی قرار دادم و در این جلسه می‌خواهم به‌صورت مصداقی به آیه تبلیغ بپردازم.

یک مطلب اشتباهی که متاسفانه بسیار رایج شده است این است که جهت اثبات نازل شدن آیه تبلیغ در روز غدیر استناد به روایتی می‌کنند که بخشی از آیه توسط ابن مسعود به شکلی غیر از حالت فعلی قرائت می‌شده است.

روایت مورد نظر را ظاهرا اولین بار ابن مردویه در کتاب مناقب علی بن ابی طالب آورده است.

ابن مردویه را از علمای اهل سنت به شمار آورده‌اند ولی ظاهرا علاقه زیادی به حضرت علی داشته است و این کتاب مناقب را در فضایل ایشان نوشته است.

با توجه به اینکه ابن مردویه از علمای قرن چهارم به بعد می‌باشد به‌صورت مستقیم نمی‌تواند از ابن مسعود که ۳ قرن پیش از او می‌زیسته است چنین مطلبی را نقل کند و این روایت اعتباری ندارد.

شکل فعلی آیه در روایات متعددی از کتب شیعه و اهل سنت ذکر شده است و این روایات اثبات می‌کند که قول به تحریف آیه ابلاغ اعتباری ندارد.

در کتاب اصول کافی در سه روایت با سندهای متعدد این آیه به شکل درست آن ذکر شده است که به بررسی آن می‌پردازیم.

همانطور که در این تصویر مشاهده می‌کنید امام باقر ع طی یک حدیث مفصل آیه را به شکل یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ
ذکر کرده است و قبل از آن از عبارت (فنزلت) استفاده کرده است که به خوبی ثابت می‌کند آیه بدین صورت نازل شده است.

سند حدیث در جلد ۱ ص ۲۹۰ اصول کافی:

1⃣مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ 2⃣مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع

این سند خودش دو طریق هست که علامت زدم.

در انتهای حدیث کلینی سند دیگری هم ذکر کرده است:
الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع‌ مِثْلَهُ.

این سند با دو سند قبلی می‌شه ۳ طریق.

حدیث بعدی در صفحه ۲۹۵ همان مجلد آمده است و آیه به شکل موجود در قرآن توسط امام صادق قرائت شده است و عبارت (نزل علیه جبرئیل ع فقال) قبل از آیه آمده است تا این مطلب را برساند آیه را جبرئیل بدین شکل نازل کرده است نه به اشکال دیگر.

سند حدیث در جلد ۱ ص ۲۹۵ اصول کافی:

1⃣مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ غَیْرُهُ عَنْ سَهْلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ 2⃣مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى وَ 3⃣مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ جَمِیعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ وَ 4⃣عَبْدِ الْکَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ بْنِ أَبِی الدَّیْلَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع 

اگه سند رو تجزیه کنیم خودش می‌شه چهار طریق که علامت گذاری کرده‌ام.

روایت سوم:

این روایت هم که کلینی در ص ۲۸۹ ذکر کرده است امام باقر آیه را با عبارت (فاوحی الله عز وجل الیه) به صورتی که در قرآن موجود در خانه‌های همه مسلمانان است خوانده و اثبات نموده است که خداوند متعال آیه را بدین شکل نازل کرده است نه به شکلی که ابن مردویه به ابن مسعود نسبت داده است.

سند حدیث در جلد ۱ ص ۲۸۹:

1⃣عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ 2⃣الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ وَ 3⃣بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ وَ 4⃣مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ 5⃣بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ وَ 6⃣أَبِی الْجَارُودِ جَمِیعاً عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع

این حدیث مطابق با نقل کلینی ۶ تا طریق داره.

علامه مجلسی نیز در رابطه با سند این حدیث از لفظ حسن استفاده کرده است.

این آیه در کتب دیگر شیعیان نیز به شکل فعلی آن نقل شده است که در ادامه به کتاب عیون اخبار الرضا از شیخ صدوق اشاره می‌کنیم.

در صفحه ۱۳۸ عیون اخبار الرضا شیخ صدوق روایتی را از امام رضا ع نقل می‌کند که در این روایت از عبارت (قول الله تعالی) در زمان ذکر آیه استفاده کرده‌اند و آیه را به شکل ۞ یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ ۖ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ  ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت برتو نازل شده است، به طور کامل ابلاغ کن. و اگر چنین نکنی، رسالت او را انجام نداده ای. خداوند تو را از مردم، حفظ می کند. قرائت فرموده‌اند و نشان داده‌اند در وسط قول الهی عبارت (ان علیا ولی المومنین) وجود نداشته است.

در ادامه به دو کتاب تفسیر قمی و اسرار آل محمد می‌پردازیم تا قائلین به تحریف هیچ گونه بهانه‌ای در باور به عدم تحریف این آیه نداشته باشند.

در تفسیر قمی صفحه ۱۷۴ آیه به شکل درست نقل شده است.

در کتاب اسرار آل محمد از سلیم بن قیس صفحه ۴۱۹ نیز آیه به شکل صحیح توسط حضرت علی ع قرائت شده است و قبل از آیه از عبارت (بر او نازل کرده است) استفاده شده است که نشان می‌دهد نزول آیه به همین شکل بوده است.

حال سوالی که ممکن است برای شما پیش بیاید این است که آیا شکل تحریف شده آیه در کتب شیعه وجود ندارد؟
در پاسخ باید ذکر کنم که در حد تتبعات بنده در کتب متقدمین وجود ندارد و در قرن ششم یعنی حدود ۲۰۰ سال بعد از ابن مردویه و کلینی در کتاب احتجاج طبرسی چنین مطلبی به نقل از امام باقر آمده است که البته با نقل ابن مردویه متفاوت می‌باشد بدین شکل:
فَأَوْحَى إِلَیَ‌ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* ...

یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ‌ 👈فِی عَلِیٍّ یَعْنِی فِی الْخِلَافَةِ لِعَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع‌ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ‌

نفس فاصله ۵۰۰ سالی بین طبرسی و امام باقر و انفراد او در نقل این روایت کافی است تا باور کنیم نقل او معتبر نیست.

از لحاظ سندی هم وجود افراد مجهولی چون

عَلِیٌّ السُّورِیُ‌: لم نقف على ترجمة له
قَیْسِ بْنِ سِمْعَانَ‌:  لم نقف على ترجمته

نشان می‌دهد که نمی‌توان به این روایت اعتماد زیادی داشت.

 

نکته: عکس‌های از سایت مدرسه فقاهت به‌صورت اسکرین شات برداشته شده که در مقاله معرفی سایت مدرسه فقاهت، کتابخانه و دروس خارج فقه در مورد آن توضیح داده‌ام.