بررسی نظریه حدود در قرآن محمد شحرور

محمد شحرور یکی از نو اندیشان دینی عرب زبان است که رویکرد قرآنی دارد و نظریه حدود را در رابطه با حدود اجتماعی قرآن ارائه کرده است.

شحرور این مسئله را به بحث ربا نیز می کشاند و می گوید وقتی به کسی پول یا چیز دیگری قرض می دهید یا می توانید مقداری از پول را تا حدی که خودتان را به مهلکه نیندازید به او ببخشید یا در بشترین حالت حدود دو برابر پول را باز پس بگیرید. او حدود الهی را بین این دو می داند. بحث دو برابر از آیه ای که عبارت اضعاف در آن آمده است گرفته شده است.

نظریه حدود در قرآن

در واقع آنچه که در اصطلاح فقهی از کلمه حدود فهمیده می شود این است که مجازات ها را به صورت نقطه ای در نظر می گیرند و میگویند مثلا قاتل را قصاص کنید. اما در این نظریه بین دو حد را می توان اختیار کرد و نباید تجاوز از حدود کرد. تجاوز از حدود یعنی از بیشترین مقدار فراتر برویم یا از کمترین مقدار فروتر برویم. مثلا به جای بخشش قاتل کمی هم او را تشویق کنیم که کار خوبی کردی!

ارث زن و مرد در قرآن

وقتی در قرآن کلمه حدود را جستجو می کنیم یکی از آیات مهمی که دیده می شود بحث ارث است که در آن گفته شده للذکر مثل حض الانثین برای مذکر دو برابر انثی.

محمد شحرور وقتی در این آیه با یکسری نقطه ای مواجه می شود چنین توجیه می کند که مواردی که در آیه آمده مقدار حداقل و حداکثر را مشخص می کند.

یعنی حداکثر ارث مرد دو برابر زن بوده و حداقل ارث زن این مقدار است.

او وقتی با این اشکال مواجه می شود که چرا این حداقل و حداکثر در متن آیه نیامده است چنین توجیه می کند که خداوند واژه حدود را در این آیه به کار برده است بنابراین لاجرم باید اعداد گفته شده حدی باشند و کمترین بیشترین داشته باشند.

در مرحله بعد وقتی با این پرسش مواجه می شود که چرا بگوییم حداکثر ارث مرد دو برابر زن است و چرا نگوییم بالعکس است چنین پاسخ می دهد که عقل بشر چنین حکم می کند که مقدار گفته شده برای مرد حداکثر باشد.

مجازات زنا

یکی از آیات دیگری که شحرور با آن مواجه می شود بحث 100 ضربه شلاق مرد یا زن زنا کار است. در این آیه نه گفته شده که می توانید آنها را ببخشید. بلکه بالعکس آیه می گوید به آنها رحم نکنید. از جهت دیگر واژه حدود نیز برای توصیف آیه مجازات زنا نیامده است. 

همین امر موجب می شود که شحرور این مجازات را تنها موردی از مجازات های اجتماعی قرآن می داند که تک نقطه ای است و نمی توان آن را به صورت اجتهادی کم کرد. البته او اشاره می کند که این مجازات برای افرادی است که در مقابل 4 شاهد زنا کنند و همین امر است که مجازات شخص زناکار را خیلی سخت می کند. 

مجلس قانون گذاری حدود

نکته دیگری که در رابطه با نظریه حدود ریاضی وار اهمیت دارد روش اجرای آن است. شحرور ادعا می کند با توجه به تفسیری که از حدود الهی در قرآن ارائه کرده است اغلب مجلس های قانون گذاری در جهان بر اساس قوانین اسلام قانون گذاری می کنند. 

یعنی حکمی که مثلا برای قاتل صادر می کنند چیزی است بین عفو و قتل. یا برای دزد چیزی بین بخشش یا بریدن دست. یا برای ربا کمتر از 100 درصد.

سخن آخر

گفتنی است که زمانی این مقاله نوشته می شود که از مرگ این نواندیش قرآن پژوه کمتر از چند ماه می گذرد و من امیدوارم بتوانم در آینده ای نزدیک مقاله ای در رابطه با فهم ریاضی قرآن از نظر محمد شحرور بنویسم.

نکته مهم دیگر اینکه آنچه من از شحرور در این مقاله ذکر کردم صرفا آن چیزی بود که در ذهنم مانده بود از آنچه در مقالات یا کتاب های او خواند بودم آنهم حدود یکی دو سال پیش. بنابراین کاملا ممکن است که خیلی از این مطالب سخنان دقیق ایشان نبوده باشد.

این مقاله را نیز بخوانید روش فهم صحیح قرآن ارائه شده توسط سعید گل محمدی